Spalski kościół
Za czasów carskich w Spale nie było kościoła ani cerkwi. Po pierwszej wojnie światowej gospodarzem Spały został Stanisław Wojciechowski, prezydent RP w latach 1922-1926. To on był pomysłodawcą wzniesienia kościółka w miejscu po zburzonych carskich koszarach. Projekt i budowę kościoła zlecono architektowi, Kazimierzowi Skórewiczowi (1866-1950), pełniącemu wówczas funkcję Kierownika Zarządu Gmachów Reprezentacyjnych w Ministerstwie Robót Publicznych. Podczas wmurowania kamienia węgielnego w dniu 9 czerwca 1923 roku powstał "Akt założenia kamienia erekcyjnego kaplicy w Spale", w którym czytamy:
"Roku Pańskiego 1923, pontyfikatu papieża Piusa XI roku trzeciego, założona została przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Stanisława Wojciechowskiego kaplica pod wezwaniem Matki Boskiej Królowej Korony Polski w Spale, Archidiecezji warszawskiej, zarządzanej przez kardynała Alexandra Krakowskiego arcybiskupa. Projekt sporządził, kaplicę budował Kazimierz Skórewicz, architekt. Poświęcenia fundamentów w dniu 9 czerwca dokonał kapelan prezydenta Rzeczypospolitej prałat Marian Tokarzewski."
Konsekracja kaplicy odbyła się w sierpniu 1923 roku. Dokonał jej prymas Edmund Dalbor. W zamierzeniu zleceniodawcy kaplica wybudowana w centrum carskiej osady myśliwskiej miała być nie tylko prywatną kaplicą głowy państwa polskiego ale miała też z symbolizować polską obecność w tym historycznym miejscu.
Skórewicz wybudował swoją katolicką budowlę z drewna. Ma ona konstrukcję zrębową z przyściennymi słupami, na podmurówce z nieregularnych ciosów kamiennych. Czterospadowy dach zwieńczony został ośmioboczną sygnaturką z krzyżem i został pokryty gontem. Kaplica jest światynią jednonawową, jej prezbiterium jest zespolone z nawą. Skórewicz nawiązał formą architektoniczną kaplicy do tradycyjnych form ciesielstwa, znanych mu z wielokrotnie rysowanych i inwentaryzowanych drewnianych kościołów wiejskich. Kościółek w Spale nie jest jednak prostą kopią czy nawet prostym przeniesieniem jakiegoś konkretnego stylu. Jest raczej nowoczesną syntezą tradycyjnych wzorów i form.
"(...) Zniknęły koszary kozackie, które stały przy drodze, a na miejscu tym wznosi się śliczny, choć niewielki kościółek w stylu już naszym, polskim. Podcienia przypominają coś podhalańskiego, dach gontami kryty, wysoki - z wieżyczką pośrodku, strzelającą w niebo, a zakończoną krzyżem, wznoszącym się ponad wszystkie gmachy i konary wysokich ciemno-zielonych sosen (...). W kościółku spalskim odprawiane bywają nabożeństwa, na których bywa Pan Prezydent z rodziną." - ks. Leon Łomiński, "Inowłódz i Spała" 1925.
Po zamachu majowym nowy gospodarzem Spały został Ignacy Mościcki, który tak ukochał Spałę że nazwano ją "drugim Belwederem" bo tu prezydent spędzał tyle samo czasu co w Warszawie. Prezydent Mościcki zrobił wiele dla Spały i jej świetności. Spalski kościółek właśnie prezydentowi Mościckiemu zawdzięcza najcenniejsze elementy swojego wyposażenia.W 1927 roku kaplica zyskała osiem witraży, zaprojektowanych przez Jana Winiarza i wykonanych przez krakowską firmę Żeleńskiego. Przedstawiają one Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny, Boże Narodzenie, Świetą Rodzinę, Ucieczkę do Egiptu, Cud w Kanie Galilejskiej, Ukrzyżowanie, Zesłanie Ducha Świętego i Matkę Boską Królową Korony Polski. Najciekawszym jednak elementem wyposażenia kaplicy jest ołtarz wykonany z drewna dębowego przez Ludwika Konarzewskiego z Istebnej. Przedstawia on scenę nawrócenia św. Huberta. Ołtarz został poświęcony 3 listopada 1933 roku, w dniu świętego Huberta (patrona myśliwych).
Bibliografia:
ks. Leon Łomiński, "Inowłódz i Spała" 1925.
Waldemar Baraniewski - "Kazimierz Skórewicz (1866-1950)". Wydawnictwo Sejmowe. Warszawa 2000
Hanna Szwankowska - "Spała wczoraj i dziś". Spała 1992
artykuły Andrzeja Kobalczyka.
