Zwiedzanie - atrakcje Spały

Film "Spała i okolice"

Mapy:
Mapa Spały
Mapa okolic Spały i tras rowerowych

1. Spacer po Spale

Spacer rozpoczynamy pod najbardziej widocznym obiektem w Spale: pod wieżą ciśnień o wysokości 36 m.
Przechodzimy na drugą stronę ulicy i zwiedzamy kościółek w stylu polskim pw. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej zbudowany w 1923 roku na polecenie prezydenta Stanisława Wojciechowskiego według projektu Kazimierza Skórewicza.

Obok kościółka park w stylu angielskim z wieloma ciekawymi okazami drzew i fonntaną.
Za parkiem znajduje się dawny carski hotel "Bristol".
Idziemy główną ulicą na zachód, po minięciu hotelu "Bristol" (obecna nazwa to "Dzik") po drugiej stronie ulicy Zajazd Spalski.
W lesie za budynkiem Zajazdu stała Willa Wielopolskiego - hrabiego zarządzającego Spałą za czasów carskich. Później, w latach 1927-39 był to zakład wychowawczy dla sierot założony z inicjatywy Michaliny Mościckiej i Aleksandry Piłsudskiej.
Ze skrzyżowania przed Zajazdem, idziemy na północ obok stacji benzynowej. Przed nami na zakręcie Restauracja "Żubr". W środku piękna kolekcja poroży pochodząca jeszcze z czasów carskich.
Skręcamy w prawo i po 100 m. dochodzimy do oranżerii carycy zamienionej obecnie na hotel "Rezydencja Spalska".
Za oranżerią budynek dawnej powozowni o bardzo ciekawej architekturze. Skręcamy w prawo, mijając powozownię, sklep spożywczy i plebanię dochodzimy do letniego kościoła polowego.
Na skrzyżowaniu skręcamy w prawo, dochodzimy z powrotem przed kościółek. Przechodzimy przez jezdnię przy kościółku. Przed nami budynek dawnego carskiego hotelu "Savoy". )
Przechodzimy przed frontem budynku i dochodzimy do fundamentów carskiego pałacu. Niestety został on spalony w styczniu 1945 roku.
Przed fundamentami pałacu skręcamy w prawo i po przejściu pustego placu (dawniej ogród przed frontem pałacu) dochodzimy do żeliwnego pomnika żubra. Pierwotnie stał on w Białowieży, ale wywieziony pod koniec I wojny światowej do Moskwy wrócił na dziedziniec Zamku Królewskiego w Warszawie a stamtąd, na polecenie prezydenta Mościckiego, trafił do Spały w 1928 roku.
Skręcamy na południe (w kierunku, w którym patrzy żubr), ścieżką dochodzimy do brukowanej drogi i skręcamy w lewo. Droga po 50m doprowadzi nas do pałacyku szwajcarskiego (po lewej przed skrzyżowaniem).
Za pałacykiem skręcamy w prawo i wchodzimy na most żelbetonowy imienia genarała Tadeusza Buka (mieszkańca Spały, który zginął w katastrofie smoleńskiej). Most został wybudowany w 1936 roku w miejsce poprzednich mostów drewnianych.
Wracamy z mostu, koło pałacyku szwajcarskiego skręcamy w prawo i idziemy drogą asfaltową. staw Po prawej błonia nad Pilicą i spalska przystań kajakowa. To teren idealny do plaźowania. Jest tu obszerny parking, urządzenia sportowe, plac zabaw dla dzieci, skate park i wiele innych atrakcji.
Za parkingiem spalskiej przystani droga skręci w lewo i obok Zajazdu Spalskiego doprowadzi nas z powrotem na skrzyżowanie koło kościółka.
Przechodzimy przez jezdnię i idziemy w prawo w stronę widocznego stawu. Przy jazie spiętrzającym wody Gaci czerwony budynek elektrowni wodnej obecnie zamieniony na ogródek letni "Turbina". Niestety nie ma w nim już prawdziwej turbiny.

Za jazem przy Turbinie jest mały staw z wysepką i mostkiem. Na wyspie pomnik Prezydenta Mościckiego z jego ukochanym psem Lordem. Staw i wysepka były ulubionym celem spacerów Prezydenta Mościckiego podczas jego pobytów w Spale.
Dokoła dużego stawu prowadzi popularna trasa spacerowa. W górnej części stawu jest grobla łącząca oba jego brzegi. Z grobli mamy znakomity widok na początkowa częsć rezerwatu Gać Spalska z trzcinowiskami i olchowym lasem na brzegach.

W górze stawu warto wejść do lasu i obejrzeć malownicze kępy olch stojące w wodzie i na brzegu przy ujściu Gaci. Las powyżej stawu jest wart spaceru mimo pewnej niedostępności. Gać wije się tam w mrocznym, bagiennym lesie olchowym. Ze względu na unikalną florę i faunę teren ten został w 2006 roku objęty nowym rezerwatem "Gać spalska".
Na tym kończymy spacer i wracamy do centrum Spały.

Na przejście całej trasy potrzeba około 2 godzin bez odwiedzin w restauracjach, wizyty w rezerwacie powyżej stawu itp.

2. Ośrodek Przygotowań Olimpijskich

Tak jak w poprzedniej wycieczce z centrum Spały idziemy w stronę stawu i basenu. Obok "Turbiny" przechodzimy przez mostek na jazie spiętrzającym wody Gaci i idziemy cały czas prosto. Po prawej mijamy staw z okrągłą wysepką pośrodku, dawniej jedno z ulubionych miejsc spacerów prezydenta Mościckiego. Na wysepkę możemy wejść przez mostek aby przysiąść na ławeczce obok pomnika Mościckiego.
Po lewej teren dawnych ogrodów carskich a obecnie osiedle mieszkaniowe. W środku osiedla stoi dawna rezydencja carskiego łowczego: żółty budynek z cegły widoczny z ulicy, którą idziemy w stronę COS. Przed rezydencją łowczego zachował się piękny okaz dębu.
COS Idąc cały czas prosto na wschód dochodzimy do drogi z kostki, która w lewo prowadzi w głąb osiedla mieszkaniowego "Ogród". Przechodzimy przez drogę z kostki, ścieżką ścinamy trójkątny skrawek lasu i dochodzimy do asfaltowej drogi w poprzek. Za nią płot Ośrodka Przygotowań Olimpijskich Centralnego Ośrodka Sportu. Główna brama COS znajduje się 500 metrów dalej w kierunku Inowłodza więc musimy obejść płot COS idąc ścieżką wzdłuż głównej drogi w kierunku Inowłodza. W miejscu najbliższym do centrum Spały napotykamy tylko oczyszczalnię ścieków COS.
Boczna brama 200 metrów w lewo od oczyszczalni jest niestety od pandemii zamknięta na głucho.
Od głównej bramy COS jest już bardzi blisko do hoteli, boisk, hal i całej infrastruktury sportowej.
Po zwiedzeniu COS kierujemy się z powrotem do głównego wyjścia. Skręcamy w prawo i ścieżką pieszo-rowerową wzdłuż płotu wracamy 500 m do Spały.
Sprzed głównego wejścia COS wycieczkę można przedłużyć w kierunku Inowłodza aby po 400m wejść w prawo do lasu oznakowaną trasą i po kolejnych 400m dotrzeć do groty św. Huberta, nagrobka psa Prezydenta Mościckiego i altany nad Pilicą.
Wracając do Spały drogą nr 48 tuż przed mostem na Gaci mijamy po lewej stronie Dom Pamięci Walki i Męczeństwa Leśników i Drzewiarzy Polskich gdzie jest ciekawa wystawa historyczna (zwiedzanie w czwartki i niedziele w godz. 10-13 i 14-16). Zaraz za Domem Pamięci, przy moście na Gaci, stoi kapliczka św. Jana z 1874 r., która jest najstarszym murowanym obiektem w Spale.
Po przejściu przez most na Gaci po lewej stronie drogi wspaniały okaz spalskiego dębu.
Dochodzimy do centrum Spały i końca naszej wycieczki.

3. Rezerwat Spała

śródleśna rzeczka Ścieżka edukacyjna "Rezerwat Spała", wytyczona na terenie Spalskiego Parku Krajobrazowego pozwala podziwiać krajobrazy naturalne Puszczy Pilickiej. Cały czas idziemy wspaniałym lasem, po drodze mijamy kilkanaście pomnikowych dębów. Szczególną atrakcję stanowią malownicze zakola Pilicy i dolinki śródleśnych strumieni.
Z centrum Spały idziemy na wschód, w kierunku Inowłodza. Mijamy most na Gaci. Ścieżka zaczyna się w prawo od Domu Pamięci Walki i Męczeństwa Leśników i Drzewiarzy Polskich (początek ścieżki tuż obok kapliczki). Początkowo idziemy wyraźnie widoczną ścieżką w lesie. Dalej ścieżka jest bardzo mało widoczna ale idąc po prostu na południe przez las niesposób się zgubić - zawsze dojdziemy do Pilicy. Tutaj możemy albo wybrać dłuższy wariant wzdłuż brzegu Pilicy lub też kierując się białymi znakami na pniach drzew (mocno zatarte) skręcić w lewo i ścinając całe zakole Pilicy dojść do końca ścieżki. Przy obu wariantach koniec trasy poznamy po wybrukowanym piaskowcem odcinku nadpilicznej ścieżki. Dochodzimy do altany z drewna, ktora stanowi znakomite miejsce do biwakowania. Altana powstała w miejscu "grzybka" czyli altany krytej strzechą, która przed wojną była miejscem organizowania plenerowych przyjęć dla gości spalskiego pałacu. Przy altanie skręcamy w lewo i po 50m. mijamy parking z tablicami informacyjnymi. Ścieżka kończy się koło groty św. Huberta - pomnika myśliwskiego wybudowanego najpierw w miejscu polowania cara a następnie odtworzonego w 1933 roku przez leśników dla prezydenta Mościckiego. W pobliżu pomnika kamień z napisem "Lord - 1935" - nagrobek ulubionego psa prezydenta.
Pilica Długość trasy to około 2 km, czas przemarszu - 1,5 godz. dłuższym wariantem lub 1 godz. - krótszym.
Do Spały możemy wrócić drogą z parkingu i dalej ścieżką obok drogi Spała - Inowłódz a dalej COSu (trasa raczej mało ciekawa). Możemy też wydłużyć trasę kierując się dalej wzdłuż brzegów Pilicy. Początkowo jest również bardzo ładnie, ale dalej zaczynają się monotonne wydmy więc w praktyce i tak powinniśmy gdzieś zawrócić lub skręcić w lewo i przez pola dojść do ruchliwej drogi Spała - Teofilów. Warto jednak przejść się kawałek w tym kierunku gdyż na wysokim brzegu Pilicy zobaczymy "sosny na szczudłach" - kilka sosen z odsłoniętymi korzeniami palowymi
Optymalnym wydaje się nieznaczne wydłużenie trasy wzdłuż Pilicy (10-15 min.) a następnie powrót przez rezerwat, ale innym wariantem trasy. Taka wycieczka zajmie około trzech godzin.

4. Rezerwat Spała - część za Pilicą

Pilica Przechodzimy przez most na Pilicy i zaraz za nim skręcamy w lewo. Cały czas prowadzi nas czerwony szlak turystyczny. Po 100 metrach koniec lasu, droga skręca w prawo, wchodzimy w nowe osiedle mieszkaniowe. Po kolejnych 100 metrach w lewo odchodzi ulica Hubala w kierunku lasu. Idąc cały czas prosto tą ulicą po około 500 m wchodzimy w las i praktycznie od razu zaczyna się piękny starodrzew. Rezerwat Spała jest przedzielony Pilicą, przed nami jego większa, południowa część. Wzdłuż całej drogi po lewej stronie płynie Pilica, najlepiej więc po kilkuset metrach opuścić drogę, skręcić do Pilicy i dalej iść pięknym lasem na jej brzegu. Najpraktyczniej jest skręcić przy tablicy na początku rezerwatu, gdyż w tym miejscu najbliżej jest od drogi do zakola Pilicy. Jeśli nie skręcimy do Pilicy droga zaprowadzi nas prosto kilka kilometrów aż do leśniczówki i dalej w prawo do wsi Brzustów. Za zakrętem koło leśniczówki jest prawie całkowicie zarośnięty śródleśny staw.

5. Ujście Gaci do Pilicy

Niezbyt długi spacer przez ładny las nad Pilicą.
Wyruszamy spod kościółka w kierunku Pilicy (na południe). Idziemy asfaltową drogą koło Karczmy Spalskiej w kierunku mostu, ale zaraz za zakrętem (200 m. od kościółka) skręcamy na ścieżkę prowadzącą piękną dębową aleją przez las w kierunku Pilicy.
Na początku droga idzie po lewej stronie parkingu i wieży telekomunikacyjnej.
W połowie drogi na rozwidleniu skręcamy w prawą odnogę i dochodzimy do dzikiej plaży w lesie z łachami piasku i starym lasem dookoła. Latem to dobre miejsce na piknik i kąpiel. Pilica jest tu płytka i ma piaszczyste dno.
Skręcamy w lewo i wzdłuż Pilicy docieramy do ujścia Gaci. Tu skręcamy znowu w lewo i idziemy wzdłuż Gaci. Następnie ścieżka skręci w las i doprowadzi nas do rozwidlenia, które już mijaliśmy i do początku trasy.
Odcinek od ujścia Gaci do rozwidlenia jest dosyć zarośnięty więc mniej wytrwali powinni wrócić poprzednią drogą czyli od ujścia gaci wrócić wzdłuż Pilicy do plaży i ścieżki do centrum Spały..
Całość spaceru zajmuje około godziny.

6. Grób hrabiny Wielopolskiej

Wyruszamy ze Spały główną drogą w kierunku Tomaszowa Maz. Po 500 m. po lewej stronie drogi stoi drewniany budynek stróżówki. Takie domki w stylu północnorosyjskim pełniły rolę wartowni dla kozaków, strzegących kiedyś wszystkich dróg wjazdowych do Spały.
Przy stróżówce skręcamy w lewo drogą do lasu. Po 200 m. po lewej stronie stoi duży granitowy krzyż i nagrobek hrabiny Marii Wielopolskiej, żony zarządcy Spały za czasów carskich. Popełniła ona samobójstwo po wykryciu jej romansu z carskim oficerem i pochowano ją w lesie kilkaset metrów od obecnego nagrobka w kierunku północno-wschodnim. Nagrobek został przeniesiony w obecne miejsce podczas budowy ośrodka wypoczynkowego.
Idąc dalej drogą za nagrobkiem dojdziemy po kilkuset metrach do Pilicy, która ciasnymi zakolami wpływa w tym miejscu do lasów spalskich.
Jeśli chcemy zobaczyć znacznie ładniejszy domek straży kozackiej trzeba wybrać się 3,5 km w stronę Tomaszowa, skręcić w prawo w kierunku Glinnika i po 1,5 km na początku wsi po lewej stronie drogi zobaczymy domek z charakterystycznymi drewnianymi zdobieniami.

7. Bunkry w Konewce

Odległość ze Spały do Konewki wynosi około czterech kilometrów. Od bramy tartaku w Konewce jedziemy na wschód przez mostek na Gaci, osiedle robotników tartacznych i wjeżdżamy w las.
Bunkier kolejowy i towarzyszące mu bunkry pomocnicze powstały podczas drugiej wojny światowej dla ochrony pociągów sztabowych przywożących hitlerowskich dowódców do Naczelnego Dowództwa Wojskowego "Wschód" mieszczącego się w Spale.
Zwiedzającym udostępniony jest cały bunkier kolejowy (w środku ciekawa wystawa) oraz bunkry techniczne. Koniecznie trzeba zejść do podziemnego korytarza łączącego główny bunkier z bunkrami technicznymi. Dawniej był on zalany i prowokował legendy o ukrytej bursztynowej komnacie i innych podziemnych tajemnicach.
Wiecej na oficjalnej stronie trasy turystycznej w bunkrze.
Podobny zespół bunkrów jest również 5 km na południe od Spały przy stacji kolejowej Jeleń. Te bunkry nie są jednak w żaden sposób zaadaptowane do zwiedzania.

8. Inowłódz

Będąc w Spale koniecznie trzeba wybrać się do Inowłodza gdzie szczególnie warte odwiedzenia są kościółek św. Idziego i odrestaurowane ruiny zamku Kazimierza Wielkiego.
Romański kościół św. Idziego wystawił w roku 1082 Władysław Herman. Jest on murowany z kamienia polnego, ma małe wysoko umieszczone półokrągłe okna romańskie.
Zamek w Inowłodzu zbudowany był na pagórku nad Pilicą w pierwszej połowie XIV wieku. Ściany zamku o kształcie czworoboku i mur, który niegdyś otaczał zamek, budowane były z cegły i kamienia kopanego. Zamek otoczony był dookoła rowami napełnionymi wodą. Broniły go także ramiona rozchodzącej się rzeczki i bagniste łąki. Zamek inowłodzki był warownią dość silną, która miała ważne strategiczne znaczenie.
Ze Spały do Inowłodza jest około 6 km.
Wycieczkę warto przedłużyć do Poswiętnego. Po drodze we Fryszerce można wstąpić do smażalni przy stawach o bardzo mazurskim charakterze.
Za Fryszerką w lesie drogowskaz w lewo do szańca w miejscu śmierci majora Hubala.
W Poświętnym zwiedzamy barokowy zespół kościelno-klasztorny z pierwszej połowy XVIII w.

9. Tomaszowska Okrąglica

Tomaszowska Okrąglica to trzy obiekty: Rezerwat Niebieskie Źródła, Skansen Rzeki Pilicy oraz Groty Nagórzyckie.
Wycieczkę zaczynamy od dwóch pierwszych obiektów położonych w granicach Tomaszowa Mazowieckiego, przy moście na Pilicy na ul. Modrzewskiego.
Dalej jedziemy w stronę Smardzewic. Między Skansenem a Smardzewicami przejeżdżamy między wyrobiskami kopalni piasku, które są bardzo ładne widokowo.
Dalej, po drodze do Smardzewic, możemy zwiedzić kościół i klasztor w Smardzewicach.
Koło klasztoru możemy też skręcić na wschód aby dotrzeć do Rezerwatu Hodowlanego Żubrów, gdzie w zagrodzie pokazowej mieszkały kiedyś żubry. Niestety gruźlica zmusiła leśników do wybicia całego stada.
Po przejechaniu Smardzewic skręcamy na tamę w Smardzewicach i możemy odpocząć na plażach zalewu Sulejowskiego.
Po przejechaniu tamy jedziemy przez Nagórzyce z powrotem w stronę Tomaszowa Mazowieckiego. Po minięciu wsi Nagórzyce droga skręca w prawo i po zjechaniu w dół jesteśmy przy Grotach Nagórzyckich, gdzie jest urządzona ciekawa podziemna trasa turystyczna.
Cała trasa okrąglicy jest niedługa i wzdłuż niej w większości prowadzą trasy rowerowe. Możemy ją więc ze Spały pokonać równiez rowerem a nie tylko samochodem.

Strony okolicznych miejscowości:
Inowłódz
Tomaszów Maz.
Powiat tomaszowski